Onlangs heeft T&A Survey een onderzoek uitgevoerd op het terrein van de villa Heselbergh in Arnhem. Deze locatie speelde een belangrijke rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de gevechten in september en oktober 1944 in de regio Arnhem was de villa het hoofdkwartier van de 9. SS Panzer-Division Hohenstaufen, die een grote rol speelde tijdens de gevechten.  

Feldkommandatur
Vóór de slag om Arnhem werd villa Heselbergh, samen met enkele andere gebouwen in de nabijheid, in gebruik genomen als Feldkommandantur, van waaruit de bezetter het lokale gezag over Arnhem en de regio voerde. Feldkommandantur 642 stond onder leiding van Generalmajor Friedrich Kussin. Al op de eerste dag van de gevechten, 17 september 1944, sneuveld Kussin even ten westen van Oosterbeek. Van zijn met kogels doorzeefde stafwagen, waarin op dat moment ook zijn oppasser en chauffeur zaten, zijn verschillende foto’s en ook bewegend materiaal bewaard gebleven.    

Slag om Arnhem
Tijdens en na operatie Market Garden (17-26 September 1944) was villa Heselbergh het knooppunt van de bevelvoering van de 9. SS Panzer Division Hohenstaufen, die een belangrijke rol speelde bij de strijd tegen de Britse luchtlandingstroepen ten noorden van de Nederrijn. Generalfeldmarschall Model, die op 17 september in allerijl zijn hoofdkwartier in Hotel de Tafelberg in Oosterbeek verliet, bezocht diezelfde dag nog de Heselbergh om zich op de hoogte te laten brengen van het verloop van de gevechten.  In de nacht van 18 september bracht SS-Obergruppenführer en generaal van de Waffen-SS Wilhelm Bittrich een bezoek aan de villa om de eerste gestructureerde tegenmaatregelen te nemen. Op dat moment hadden Duitse ad-hoc gevechtsgroepen al op verschillende plekken de Britse opmars naar Arnhem weten tegen te houden. Ongeveer 750 man van de 1st Parachute Brigade, vooral mannen van het 2nd Parachute Battalion, hadden de stad wel weten te bereiken en verschansten zich in de huizen langs de noordelijk brugoprit. Versterkingen vanuit Duitsland werden toegezegd en in de loop van 21 september werden de laatste Britse verzetshaarden bij de brug opgeruimd.  

Hoeveel mensen er tijdens de Slag om Arnhem actief waren in villa Heselbergh en de andere gebouwen in de directe nabijheid is niet bekend. Wel is bekend dat een deel van de staf van Feldkommandantur 642 na de Britse luchtlandingen op 17 september was gevlucht.  

Foto
De bekendste foto die tijdens de oorlog is gemaakt in villa Heselbergh is genomen op 28 september 1944. Op dat moment is het Britse bruggenhoofd ten noorden van de Nederrijn geëvacueerd (dit gebeurde in de nacht van 25 op 26 september). De fotograaf was aanwezig bij een stafoverleg waarbij plannen werden gemaakt voor een groot Duitse tegenoffensief in de Overbetuwe, met als doel de Geallieerden weer achter de Waal te krijgen.  

Van links naar rechts: SS- Obergruppenführer en General der Waffen-SS Bittrich, General-Oberst van de 1. Fallschirm Armee Student, SS-Brigadeführer en General der Waffen-SS Harmel, SS-Obersturmbannführer en Major Knaust. Na de bespreking werd door Model aan Major Knaust het Ridderkruis bij het IJzeren Kruis (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes) uitgereikt voor zijn aandeel in de gevechten om de Arnhemse Rijnbrug en de felle tegenstand van zijn groep bij Elst tegen het Britse 30th Corps. (Een andere kijk op de Slag om Arnhem, Peter Berends, 2002)